Por Nadal
Á volta de un século
Unha achega de Reis de Moar Fandiño
Como contribución á festa de Reis recupero os versos dos cantares, posiblemente populares (a teor do seu titular superior: «Estudios demasóficos», que entendo debe querer dicir «demosóficos» ou folclóricos) recompilados por José María Moar Fandiño (1878-1934), perito mercantil, avogado, estudante de Veterinaria, docente de Pedagoxía en distintos Institutos Xerais Técnicos de Galicia e do resto de España, profesor numerario encargado da cátedra de Historia da Escola Normal de Mestres (logo Escola Normal do Maxisterio Primario, dende comezos da Segunda República) de Santiago de Compostela, antecedente da actual Facultade de Ciencias da Educación (1996) e avó do meu antigo compañeiro en tarefas museísticas e bo amigo José Luis Moar Rivera, asesor técnico do Museo Pedagóxico de Galicia (MUPEGA) durante máis de unha decada. Moar Fandiño é un dos intelectuais máis destacados e dinamizadores na Compostela do primeiro terzo do pasado século. Ateneísta e asiduo conferenciante de brillante oratoria. Autor de numerosas obras de carácter pedagóxico, histórico, biográfico, naturalista, agrícola, artístico, heráldico, xenealóxico, relixioso e de creación literaria e dunha copiosa produción xornalística en prosa e en verso, tanto en galego como en castelán, sendo galardoadas moitas das súas pezas con distintos premios nas diversas especialidades que cultivou. Entre os periódicos e revistas onde colaborou con maior asiduidade atópanse El Ideal Campesino, Compostela, Gaceta de Galicia, El Correo de Galicia, El Compostelano, El Eco de Santiago, El Magisterio de Galicia, La Voz de la Verdad, El Requeté, El Ideal Gallego, Galicia Nueva, El Alcance, La Estrella Galaica ou La Bala Rasa, que el fundou. O MUPEGA reservoulle dende a súa apertura un lugar na Solaina de Educadores Galegos, axudando a custodiar e enaltecer a súa memoria na compaña doutros ilustres educacionistas. A figura do profesor Moar agarda unha merecida e extensa monografía que a rescate da penumbra onde inmerecidamente aínda se atopa, superando en rigor, precisión e amplitude as concisas siluetas biobibliográficas dispoñibles, ao tempo que reúna toda a produción escrita que deixou espallada non só na prensa senón tamén en abundantes libros e folletos e gran parte dela ademais a esta altura inédita.
No que concirne ao aporte etnopoético aquí exhumado, non nos informa o colector da fonte e lugar de procedencia (Galicia ou outra comunidade), nin nos indica se os versos foron recollidos por el directamente dos informantes mediante un traballo de campo ou escolmounos doutras obras xa impresas bibliográficas ou hemerográficas. Non consta tampouco o enclave ou hábitat concreto (rural/urbano) onde se xeraron. Pero aos efectos que aquí interesan, tanto ten, pois o importante é dar a coñecer este feixe de cantigas que acompañan e enchen de festa e algarabía o día de Reis; seguramente a celebración infantil máis importante de todo ano, se ben é certo que a chegada previa de Papá Noel restoulles protagonismo nas últimas décadas aos emisarios de Oriente, antes únicos mensaxeiros e portadores de agasallos para grandes e pequenos. Dá a impresión de que as coplas que Moar nos ofrece puideran ter sido escritas para ser recitadas ou guionizar unha representación teatral ben no ámbito escolar ben no eclesiástico, pois gardan grande analoxía con outras pezas declamadas neses dous escenarios por parte do alumnado de ensino primario alomenos até a fronteira dos 70. Así o lembro eu aínda agora dos meus anos da nenez e escolarización oficial iniciática no Escolar de San Claudio, no decorrer do segundo lustro da década dos 60. Anque tamén é verosímil a idea de que eses cantares se escribisen para levar os nenos como reclamo nas súas voces e en cuadrilla coral de porta en porta en petición do aguinaldo, conforme se acredita nos versos. Pero nada é posible confirmar con certeza, máis alá das conxecturas que cada quen faga. O máis salientable en calquera caso é traer ao presente este testemuño dunha antiga tradición, que conviría actualizar pero non debera perderse, a través da man, da pluma e da palabra do vello profesor compostelán José María Moar Fandiño, cando se cumpre un século exacto da difusión destas estrofas coas que se pecha o ciclo de Nadal. Que os Magos de Oriente pacifiquen os seus pagos de orixe e nos agasallen a todos co sorriso sempre prometedor dos máis cativos da casa.
***
ESTUDIOS DEMASÓFICOS
çÇç
CANTARES DE REYES
Buenas noches tenga usté,
señor caballero honrado,
que si usté nos da licencia
los Santos Reyes cantamos...
Buenas noches a la una,
buenas noches a las dos,
buenas las tengan ustedes
y buenas nos la dé Dios...
Con licencia de Él
y también de estos señores
venimos, niño Manuel,
a ofrecerte los loores.
Día de los Santos Reyes,
compañeros, alegría,
porque vamos a adorar
al que debemos la vida.
Con licencia de Jesús,
su Madre bendita tú eres,
con licencia de Jesús
vamos a cantar los Reyes...
___
Desde el Oriente a poniente
tres Reyes Magos venían;
no venían como Reyes,
venían en romería:
una estrella va delante,
a Belén hace la guía.
Por noticia saben
los tres Reyes Magos
que en Belén nació
el Rey Soberano.
Entre pobres pajas
y en abrigos malos...
Esta es una antorcha
que nos va guiando.
Llegan al portal
de Belén nombrado
y viendo que el niño
su Dios le ha llevado
le ofrecen gozosos
tres dones muy raros:
oro, incienso y mirra
con sus reinos varios...
De todos aquellos montes
vinieron muy diligentes
los pastores y zagales
trayendo muchos presentes.
Armaron gran alegría
con sus danzas pastoriles
y al Niño Dios adoraban
al son de los tamboriles.
San José adoraba al Verbo,
la Virgen le recreaba...
Y el recién nacido llora
que de frío tiritaba.
Los pastores y los Reyes
fueron juntos por la leña
para calentar al niño
que nació en la Noche Buena...
Por ser el día de los Reyes
la primer semana de año,
te venimos a pedir
nos des, Niño, el aguinaldo.
El aguinaldo que os pido
ni es hacienda ni es dinero;
os pido que me llevéis
con vuestra hermosura al Cielo...
...Esta casa noble
vámosla adornando
más que jaquetones
siempre cortesanos.
Tus hijas, si tienes,
serán, tiempo andando,
damas muy hermosas
y de lindo garbo...
Estas puertas son de pino
y aquí vive un gran vecino
que tiene mucho dinero,
saque, saque, dénos, dénos,
para comprar un cordero
con su lana y su cencerro,
su collar de cascabeles
que hoy es víspera de Reyes...
¡Buenos años
buenos reyes
buenas noches
tengan ustedes...!
Por la recolección,
josé maría MOAR.
El Compostelano, nº 1160, 5/1/1924, p. 1.
José María Moar Fandiño de mozo (Arquivo particular de José Luis Moar Rivera) |