Por Nadal
Á volta de un
século
Unha achega de Reis de Moar
Fandiño
Como
contribución á festa de Reis recupero os versos dos cantares, posiblemente
populares (a teor do seu titular superior: «Estudios demasóficos», que entendo
debe querer dicir «demosóficos» ou folclóricos) recompilados por José María
Moar Fandiño (1878-1934), perito mercantil, avogado, estudante de Veterinaria, docente
de Pedagoxía en distintos Institutos Xerais Técnicos de Galicia e do resto de
España, profesor numerario encargado da cátedra de Historia da Escola Normal de
Mestres (logo Escola Normal do Maxisterio
Primario, dende comezos da Segunda República) de Santiago de Compostela,
antecedente da actual Facultade de Ciencias da Educación (1996) e avó do meu
antigo compañeiro en tarefas museísticas e bo amigo José Luis Moar Rivera,
asesor técnico do Museo Pedagóxico de Galicia (MUPEGA) durante máis de unha decada.
Moar Fandiño é un dos intelectuais máis destacados e dinamizadores na
Compostela do primeiro terzo do pasado século. Ateneísta e asiduo
conferenciante de brillante oratoria. Autor de numerosas obras de carácter
pedagóxico, histórico, biográfico, naturalista, agrícola, artístico, heráldico,
xenealóxico, relixioso e de creación literaria e dunha copiosa produción xornalística
en prosa e en verso, tanto en galego como en castelán, sendo galardoadas moitas
das súas pezas con distintos premios nas diversas especialidades que cultivou. Entre
os periódicos e revistas onde colaborou con maior asiduidade atópanse El
Ideal Campesino, Compostela, Gaceta de Galicia, El Correo de Galicia, El
Compostelano, El Eco de Santiago, El Magisterio de Galicia, La Voz de la
Verdad, El Requeté, El Ideal Gallego, Galicia Nueva, El Alcance, La
Estrella Galaica ou La Bala Rasa, que el fundou. O MUPEGA reservoulle dende
a súa apertura un lugar na Solaina de Educadores Galegos, axudando a
custodiar e enaltecer a súa memoria na compaña doutros ilustres educacionistas.
A figura do profesor Moar agarda unha merecida e extensa monografía que a
rescate da penumbra onde inmerecidamente aínda se atopa, superando en rigor,
precisión e amplitude as concisas siluetas biobibliográficas dispoñibles, ao tempo que reúna toda a produción escrita
que deixou espallada non só na prensa senón tamén en abundantes libros e folletos
e gran parte dela ademais a esta altura inédita.
No
que concirne ao aporte etnopoético aquí exhumado, non nos informa o colector da
fonte e lugar de procedencia (Galicia ou outra comunidade), nin nos indica se
os versos foron recollidos por el directamente dos informantes mediante un
traballo de campo ou escolmounos doutras obras xa impresas bibliográficas ou hemerográficas.
Non consta tampouco o enclave ou hábitat concreto (rural/urbano) onde se xeraron.
Pero aos efectos que aquí interesan, tanto ten, pois o importante é dar a
coñecer este feixe de cantigas que acompañan e enchen de festa e algarabía o
día de Reis; seguramente a celebración infantil máis importante de todo ano, se
ben é certo que a chegada previa de Papá Noel restoulles protagonismo nas
últimas décadas aos emisarios de Oriente, antes únicos mensaxeiros e portadores
de agasallos para grandes e pequenos. Dá
a impresión de que as coplas que Moar nos ofrece puideran ter sido escritas
para ser recitadas ou guionizar unha representación teatral ben no ámbito
escolar ben no eclesiástico, pois gardan grande analoxía con outras pezas declamadas
neses dous escenarios por parte do alumnado de ensino primario alomenos até a
fronteira dos 70. Así o lembro eu aínda agora dos meus anos da nenez e escolarización
oficial iniciática no Escolar de San Claudio, no decorrer do segundo lustro da década dos 60. Anque
tamén é verosímil a idea de que eses cantares se escribisen para levar os nenos
como reclamo nas súas voces e en cuadrilla coral de porta en porta en petición
do aguinaldo, conforme se acredita nos versos. Pero nada é posible confirmar
con certeza, máis alá das conxecturas que cada quen faga. O máis salientable en
calquera caso é traer ao presente este testemuño dunha antiga tradición, que conviría
actualizar pero non debera perderse, a través da man, da pluma e da palabra do vello
profesor compostelán José María Moar Fandiño, cando se cumpre un século exacto
da difusión destas estrofas coas que se pecha o ciclo de Nadal. Que os Magos de
Oriente pacifiquen os seus pagos de orixe e nos agasallen a todos co sorriso sempre
prometedor dos máis cativos da casa.
***
ESTUDIOS DEMASÓFICOS
çÇç
CANTARES DE REYES
Buenas noches
tenga usté,
señor caballero
honrado,
que si usté nos
da licencia
los Santos
Reyes cantamos...
Buenas noches a
la una,
buenas noches a
las dos,
buenas las
tengan ustedes
y buenas nos la
dé Dios...
Con licencia de
Él
y también de
estos señores
venimos, niño
Manuel,
a ofrecerte los
loores.
Día de los Santos
Reyes,
compañeros, alegría,
porque vamos a
adorar
al que debemos
la vida.
Con licencia de
Jesús,
su Madre
bendita tú eres,
con licencia de
Jesús
vamos a cantar
los Reyes...
___
Desde el Oriente
a poniente
tres Reyes
Magos venían;
no venían como
Reyes,
venían en
romería:
una estrella va
delante,
a Belén hace la
guía.
Por noticia
saben
los tres Reyes
Magos
que en Belén
nació
el Rey
Soberano.
Entre pobres
pajas
y en abrigos
malos...
Esta es una
antorcha
que nos va
guiando.
Llegan al
portal
de Belén
nombrado
y viendo que el
niño
su Dios le ha
llevado
le ofrecen
gozosos
tres dones muy
raros:
oro, incienso y
mirra
con sus reinos
varios...
De todos aquellos
montes
vinieron muy
diligentes
los pastores y
zagales
trayendo muchos
presentes.
Armaron gran
alegría
con sus danzas
pastoriles
y al Niño Dios
adoraban
al son de los
tamboriles.
San José
adoraba al Verbo,
la Virgen le
recreaba...
Y el recién
nacido llora
que de frío
tiritaba.
Los pastores y
los Reyes
fueron juntos
por la leña
para calentar
al niño
que nació en la
Noche Buena...
Por ser el día
de los Reyes
la primer
semana de año,
te venimos a
pedir
nos des, Niño,
el aguinaldo.
El aguinaldo
que os pido
ni es hacienda
ni es dinero;
os pido que me
llevéis
con vuestra hermosura
al Cielo...
...Esta casa
noble
vámosla adornando
más que
jaquetones
siempre cortesanos.
Tus hijas, si
tienes,
serán, tiempo
andando,
damas muy
hermosas
y de lindo
garbo...
Estas puertas
son de pino
y aquí vive un
gran vecino
que tiene mucho
dinero,
saque, saque,
dénos, dénos,
para comprar un
cordero
con su lana y
su cencerro,
su collar de cascabeles
que hoy es
víspera de Reyes...
¡Buenos años
buenos reyes
buenas noches
tengan ustedes...!
Por
la recolección,
josé maría MOAR.
El
Compostelano, nº 1160, 5/1/1924, p.
1.
|
José
María Moar Fandiño de mozo
(Arquivo particular de José Luis Moar
Rivera)
|